Most kolejowy nad Jeziorem Pilchowickim, zlokalizowany na 11. kilometrze linii kolejowej Jelenia Góra – Żagań stanowi wyjątkowy obiekt inżynieryjny, będący jednocześnie najwyższym mostem kolejowym w Polsce. Jego historia jest ściśle powiązana z rozwojem infrastruktury przeciwpowodziowej oraz turystycznej regionu Sudetów.
Geneza i Budowa
Powstanie mostu i towarzyszącej mu zapory było bezpośrednią konsekwencją katastrofalnej powodzi, która nawiedziła Kotlinę Jeleniogórską w nocy z 29 na 30 lipca 1897 roku. W obliczu ogromnych zniszczeń, obejmujących setki domów oraz dziesiątki kilometrów dróg i linii kolejowych, ówczesne władze podjęły decyzję o budowie rozległej sieci zbiorników retencyjnych i zapór w Sudetach. Jedna z kluczowych zapór miała powstać w Pilchowicach na rzece Bóbr, a całe przedsięwzięcie powierzono wybitnemu niemieckiemu hydrotechnikowi i hydrologowi, dr. Otto Intzemu.
Sam most kolejowy wzniesiono w latach 1905-1906. Jego budowa była integralną częścią projektu, mającą na celu zapewnienie dojazdu dla turystów, jako że sztuczne jezioro, poza funkcją przeciwpowodziową, miało również stać się atrakcją turystyczną. Znaczenie inwestycji podkreśla fakt, że w uroczystości otwarcia zapory w 1912 roku uczestniczył cesarz Wilhelm II ze swoim dworem
Charakterystyka Konstrukcyjna
Most w Pilchowicach wyróżnia się unikalną konstrukcją, która przetrwała do dziś w niemal niezmienionym kształcie. Jego rozpiętość wynosi 151 metrów. Główna część mostu to stalowa, paraboliczna, nitowana kratownica, która opiera się na dwóch kamienno-betonowych podporach oddalonych od siebie o 85 metrów. Szacunkowy ciężar całkowity mostu to około 400 ton. Wysokość konstrukcji nad lustrem wody, zależna od jego poziomu, osiąga do 40 metrów, co klasyfikuje go jako najwyższy most kolejowy w Polsce. Przez cały okres funkcjonowania mostu nie przeprowadzano istotnych modernizacji, które miałyby wpływ na jego pierwotną konstrukcję czy wygląd.
Historia Eksploatacji
Linia kolejowa, na której znajduje się most, miała przez większość czasu znaczenie drugorzędne. Nigdy nie została zelektryfikowana, a ruch pociągów obsługiwany był początkowo przez lokomotywy parowe, a następnie spalinowe. Działalność mostu kolejowego nad Jeziorem Pilchowickim została wstrzymana w grudniu 2016 roku, kiedy to, po stopniowym obniżaniu dopuszczalnej prędkości, linię kolejową, a w konsekwencji i most, ostatecznie zamknięto.
Incydent Pilchowicki i ochrona
Most Pilchowicki ma za sobą również dramatyczne momenty. Pierwsza próba jego wysadzenia miała miejsce wiosną 1945 roku przez ekipę niemieckich saperów, która próbowała zniszczyć południowy przyczółek. Próba ta okazała się nieskuteczna, a powstałe uszkodzenia były powierzchowne, co pozwoliło na przywrócenie planowego ruchu pociągów już w 1946 roku.
Nowsze wydarzenia, szeroko komentowane w mediach, związane są z próbą wysadzenia mostu na potrzeby realizacji filmowej przez producentów z Hollywood. Sytuacja ta zaistniała zimą 2020 roku, gdy Fundacja Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego Śląska pozyskała informację o zamiarze uczynienia z wysadzenia mostu spektakularnego elementu planowanej produkcji filmowej.
W odpowiedzi na te plany Fundacja natychmiast przygotowała i złożyła wniosek o wpisanie mostu do rejestru zabytków nieruchomych województwa dolnośląskiego. Ówczesna Dolnośląska Wojewódzka Konserwator Zabytków uznała zawarte we wniosku informacje za wiarygodne i wszczęła postępowanie administracyjne. Był to moment kluczowy, gdyż zgodnie z obowiązującymi przepisami, wszczęcie tej procedury zamroziło wszelkie działania związane z mostem, czyniąc dalsze prace nad jego wysadzeniem nielegalnymi. Procedura obejmowała oględziny mostu oraz pozyskiwanie opinii od instytucji takich jak Narodowy Instytut Dziedzictwa. Ostatecznie, w sierpniu 2020 roku, wydano decyzję o wpisaniu zabytkowego mostu kolejowego nad Jeziorem Pilchowickim do rejestru zabytków, co skutecznie uniemożliwiło jego zniszczenie. Sukces ten był wynikiem nie tylko działań instytucjonalnych, ale także szerokiego sprzeciwu społecznego, który pokazał siłę obywatelskiej postawy w ochronie dziedzictwa.
Przyszłość Mostu
Most Pilchowicki, dzięki zaangażowaniu społecznemu i ochronie prawnej, nadal istnieje. Został on przejęty przez Samorząd Województwa Dolnośląskiego, który planuje przywrócenie ruchu pociągów na tej linii, a tym samym również na moście. Plany te są oceniane jako wiarygodne, biorąc pod uwagę doświadczenie samorządu w przejmowaniu i rewitalizacji atrakcyjnych krajobrazowo, lecz nieczynnych linii kolejowych.
Most kolejowy nad Jeziorem Pilchowickim jest nie tylko wybitnym osiągnięciem inżynierii z początku XX wieku i najwyższym mostem kolejowym w Polsce, ale także symbolem skutecznej obrony dziedzictwa kulturowego. Jego powstanie było odpowiedzią na klęskę żywiołową, a przetrwanie współczesnych zagrożeń dowiodło wagi społecznego zaangażowania w ochronę cennych zabytków techniki. Plany przywrócenia ruchu kolejowego na tej malowniczej trasie rokują nadzieję na nowe otwarcie w historii tego wyjątkowego obiektu.