W Ozimku, nad rzeką Mała Panew, znajduje się jeden z najcenniejszych i najbardziej wyjątkowych zabytków techniki w Polsce – żelazny łańcuchowy most wiszący. Obiekt ten, wykorzystywany nieprzerwanie od momentu budowy w 1827 roku, stanowi świadectwo zaawansowania technologicznego epoki i jest najstarszym wciąż użytkowanym wiszącym, żelaznym, łańcuchowym mostem w Europie.
Geneza i kontekst historyczny
Powstanie huty, a w konsekwencji i mostu, w Ozimku jest ściśle związane z polityką Prus w XVIII wieku. Po zwycięskiej wojnie z Austrią w latach 1740-1742, w wyniku której niemal cały Śląsk, w tym Śląsk Opolski, został przyłączony do Prus, kraj ten potrzebował odpowiedniego zaplecza surowcowego i produkcyjnego do prowadzenia ekspansywnej polityki militarnej. Przemysł zbrojeniowy wymagał lokalizacji bezpiecznej, ale jednocześnie bogatej w kluczowe surowce.
Okolice Ozimka spełniały te kryteria idealnie:
• Ruda darniowa: powszechnie występująca w tych terenach, stanowiła źródło rudy żelaza.
• Lasy: rozległe bory zapewniały stały dostęp do drewna, niezbędnego do wytopu rudy.
• Odległość od stref konfliktu: rozsądna lokalizacja umożliwiała rozwój produkcji zbrojeniowej w stosunkowo bezpiecznym miejscu.
Decyzja o utworzeniu huty w Ozimku zapadła w marcu 1753 roku, a już w sierpniu 1754 roku uruchomiono pierwszy wielki piec, dokonując wytopu pierwszego żelaza.
Przełomy technologiczne w Hucie Mała Panew
Budowa tak skomplikowanej konstrukcji jak most wymagała znaczących innowacji technologicznych w hucie Mała Panew. Dwa kluczowe przełomy, mające znaczenie w skali kontynentu, to:
• 1789 rok: Pierwsze udane wykorzystanie koksu w procesie wielkopiecowym. Zastąpienie drewna koksem w zasypie wielkiego pieca umożliwiło prowadzenie procesów w znacznie wyższych temperaturach, co było znaczącym krokiem w rozwoju metalurgii.
• 1791 rok: Zastąpienie form glinianych formowaniem piaskowym. Technologia ta pozwoliła na produkcję bardzo precyzyjnych i dokładnych elementów, takich jak cylindry maszyn parowych czy właśnie komponenty niezbędne do montażu mostów
Konstrukcja i parametry mostu
Ustrój konstrukcyjny mostu w Ozimku, wykonanego całkowicie z żelaznych elementów, był w czasach jego budowy nowatorski i odważny. Most charakteryzuje się następującymi cechami:
• Na murowanych przyczółkach wzniesiono po dwa filary z odlewanych ażurowych płyt, mocowanych śrubami, o kształcie ściętego ostrosłupa.
• Na filarach zawieszono ażurowe belki w formie neogotyckich portali, tworzące bramy po obu stronach rzeki.
• Pomiędzy bramami zawieszono łańcuchowe cięgna, zakotwione w przyczółkach.
• Łańcuchy, złożone z kutych elementów połączonych z fozniami, zamontowano w bramach za pomocą podparć łożyskowych.
• Jezdnię z belek drewnianych wykonano na profilach, zawieszając poprzecznicę mostu na łańcuchach za pomocą pojedynczych prętów.
Do budowy mostu zużyto ponad 14 ton żelaza kutego i ponad 57 ton elementów odlewanych. Most ma 31,5 metra długości i 6,5 metra szerokości.
Użytkowanie i renowacja
Most w Ozimku jest nieprzerwanie użytkowany od 1827 roku. Ostatnia duża renowacja miała miejsce w latach 2009-2010. W trakcie tych prac most został rozebrany na najmniejsze elementy, poddany precyzyjnym badaniom i analizom. Część komponentów wymagała wymiany, natomiast pozostałe zostały poddane konserwacji i wyremontowane, a następnie most został ponownie złożony i oddany do użytku.
Obecnie most tworzy oś widokową z kościołem po drugiej stronie rzeki, zaprojektowanym przez Shinkla. W uznaniu jego znaczenia dla rozwoju inżynierii i hutnictwa, w 2017 roku most został wpisany na listę Pomników Historii Polski, na której znajdują się najcenniejsze zabytki kraju.
Żelazny most łańcuchowy w Ozimku to nie tylko imponujący przykład inżynierii z początku XIX wieku, ale również ważny świadek rozwoju przemysłowego i technologicznego na Śląsku. Jego ciągłe użytkowanie oraz uznanie za Pomnik Historii Polski podkreślają jego wyjątkową wartość jako symbolu innowacji i trwałego dziedzictwa techniki.
Maciej Mądry