Na terenie wrocławskich zakładów hutniczych Hutmen, przy ulicy Grabiszyńskiej, znajduje się charakterystyczny zbiornik wieżowy, będący przykładem powojennego modernizmu przemysłowego. Obiekt ten, wzniesiony w 1961 roku, jest świadectwem dynamicznego rozwoju przemysłowego regionu.
Geneza i Projekt
Budowa zbiornika wieżowego była częścią szeroko zakrojonej rozbudowy zakładu Hutmen, która miała miejsce od końca lat 50. do połowy lat 60. XX wieku. Proces ten był bezpośrednio związany z odkryciem jednych z największych złóż miedzi w Europie i na świecie w 1958 roku przez profesora Jana Wyzykowskiego w okolicach Legnicy i Głogowa. Wzrost zapotrzebowania na przetwarzanie miedzi wymusił rozbudowę odlewni, a co za tym idzie – zaplecza technicznego. W procesie technologicznym odlewni niezbędne były duże ilości wody, co doprowadziło do decyzji o budowie zbiornika wraz ze stacją pomp, stacją uzdatniania wody i nowym ujęciem wodnym. Wszystkie te elementy zostały ukończone i oddane do użytku w 1961 roku, tworząc spójną całość.
Projekt zbiornika wieżowego przygotowało Wrocławskie Biuro Projektów Przemysłowych. Za jego powstanie odpowiadał zespół konstruktorów:
• Inżynier Koziel – odpowiedzialny za projekt konstrukcji.
• Inżynier Nyka – twórca kostiumu architektonicznego.
• Inżynier Doniewicz – kierownik prac, jako najbardziej doświadczony członek zespołu
Architektura i konstrukcja
Budowla miała nie tylko pełnić funkcję przemysłową, ale również stanowić wizytówkę Wrocławia, podnoszącego się ze zniszczeń wojennych. Zdecydowano się nadać jej nowoczesną formę, wpisującą się w nurt powojennego wrocławskiego modernizmu, który charakteryzował się odważną i mocną architekturą w duchu brutalizmu. Zbiornik ten stanowi element tego dziedzictwa, obok takich obiektów jak audytorium chemii czy zespół mieszkalno-usługowy na placu Grunwaldzkim.
Konstrukcja zbiornika składa się z dwóch głównych elementów:
• Trzon: Zbudowany z 12 prefabrykowanych kręgów żelbetowych, każdy o średnicy 3 metrów, długości 2 metrów i masie 6 ton. Całkowita masa trzonu to około 70 ton.
• Zbiornik: Tworzy go 40 prefabrykowanych żelbetowych płyt trapezowych, w środku których znajduje się misa. Objętość zbiornika wynosi około 500 m³ wody.
Ochrona
W 2018 roku pojawiły się informacje o planowanej likwidacji zakładów Hutmen. W odpowiedzi na to, Fundacja Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego Śląska przygotowała wnioski o wpisanie do rejestru zabytków dwóch obiektów na terenie zakładu: hali tłoczni ciągarni wykańczalni oraz zbiornika wieżowego. Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków rozpoczął własne postępowanie dotyczące hali, a także dopuścił do postępowania administracyjnego wniosek dotyczący zbiornika.
Po ponad trzech latach trwania postępowania, 21 września 2021 roku, konserwator ogłosił decyzję o wpisaniu zbiornika do rejestru zabytków nieruchomych województwa dolnośląskiego. Oznacza to, że zbiornik wieżowy został objęty najwyższą formą ochrony prawnej przewidzianą dla tego typu obiektów. Dzięki temu, niezależnie od dalszych losów terenu zakładu, zbiornik jest chroniony i pozostanie charakterystycznym elementem krajobrazu przemysłowego dawnej wrocławskiej dzielnicy Fabrycznej.
Zbiornik wieżowy Hutmen we Wrocławiu to nie tylko inżynieryjne osiągnięcie z 1961 roku, ale także kluczowy element wrocławskiego modernizmu powojennego, odzwierciedlający rozwój przemysłowy regionu związany z odkryciem złóż miedzi. Dzięki decyzji o wpisie do rejestru zabytków, obiekt ten został trwale zabezpieczony jako dziedzictwo techniki i architektury, stanowiąc trwały punkt w krajobrazie miasta.
Maciej Mądry