Ciągnik Ursus C-4011, którego egzemplarz z 1970 roku stanowi przedmiot niniejszej analizy, reprezentuje znaczący etap w historii polskiej techniki rolniczej. Jest to przykład maszyny, która dokumentuje poziom rozwoju techniki motoryzacyjnej rolniczej z przełomu lat 60. i 70. XX wieku.
Geneza ciągnika modelu C-4011
Historia Ursusa C-4011 rozpoczyna się w latach 50. XX wieku w Czechosłowacji, w zakładach Zetor na Morawach. Zetor zainicjował wówczas prace nad unifikowaną serią ciągników rolniczych o nazwie UZ1 (unifikowana řada 1). Celem unifikacji było stworzenie rodziny ciągników, w której poszczególne modele byłyby oparte na wspólnym zestawie powtarzalnych części. Taka standaryzacja miała dwojakie korzyści:
• Łatwość obsługi i napraw: W gospodarstwach posiadających kilka ciągników, w przypadku awarii, można było wykorzystać części przeznaczone dla innego modelu z tej samej serii, co przyspieszało i ułatwiało proces napraw.
• Optymalizacja produkcji i łańcucha dostaw: Zakłady produkcyjne mogły skupić się na wytwarzaniu wspólnej puli części, bez konieczności dzielenia linii produkcyjnych na mniejsze zamówienia dla wysoce wyspecjalizowanych maszyn. W skład serii UZ1 wchodziły ciągniki Zetor 2011, 3011 i 4011, gdzie pierwsza cyfra w nazwie oznaczała liczbę cylindrów danego modelu. Seria ta obejmowała projektowanie małych i średnich ciągników rolniczych.
Od Zetora do URSUSA
W latach 50. XX wieku, jedyna polska fabryka ciągników rolniczych, warszawskie zakłady Ursus, oferowała dwa modele: przestarzały technologicznie Ursus C-45 (kopia niemieckiego Lanz Bulldog 9506 z lat 30.) oraz rozwijany dopiero lekki ciągnik Ursus C-355 (rodzima konstrukcja). Brakowało w ofercie średniego ciągnika. W tym samym czasie, dynamicznie rozwijały się zakłady Zetor w Czechosłowacji, zwiększając liczbę oferowanych modeli i skalę produkcji.
W obliczu tych potrzeb, doszło do podpisania umowy licencyjnej pomiędzy Zetorem a warszawskim Ursusem, w ramach Rady Wzajemnej Współpracy Gospodarczej. Na mocy tej umowy, Zetor przekazał Ursusowi dokumentację serii UZ1, w tym modelu Zetor 4011. Warunkiem było zobowiązanie Ursusa do nierozwijania własnych autorskich projektów średnich ciągników.
Produkcja
Produkcja Ursusa 4011 w Polsce rozpoczęła się w 1965 roku. Pierwszy egzemplarz opuścił fabrykę 15 kwietnia 1965 roku. Ciągniki te były produkowane do roku 1970. Ursus C-4011 jest ciągnikiem przeznaczonym do wykonywania wszelkich prac w rolnictwie. Dzięki dość dużej mocy mógł być stosowany do prac polowych na glebach zwięzłych i ciężkich, zarówno z maszynami i narzędziami przyczepianymi, jak i zawieszanymi. Parametry techniczne:
• Napędzany silnikiem wysokoprężnym.
• Pojemność silnika: 3120 cm³.
• Moc: około 45 koni mechanicznych. W ówczesnym czasie, Ursus C-4011 w momencie wprowadzenia do sprzedaży kosztował 91 400 ówczesnych złotych. Dla kontekstu, litr wódki żytniej kosztował wtedy 110 zł.
Prezentowany w materiale egzemplarz z 1970 roku posiada zabudowaną kabinę w postaci klatki, co wskazuje na jego wykorzystanie w pracach leśnych. Taka klatka pełni funkcję ochronną dla kierującego, podobną do klatek stosowanych w samochodach rajdowych, zabezpieczając w przypadku przewrócenia się pojazdu.
Autentyzm
Ciągnik Ursus C-4011, jako zabytek techniki, jest ceniony za swoją autentyczność. Egzemplarze takie jak ten z 1970 roku często posiadają mechaniczne części (silnik, układ jezdny) pochodzące z okresu budowy lub oryginalne części zamienne, które zostały wymienione w trakcie eksploatacji. Istotną cechą jest brak wprowadzonych modernizacji czy ulepszeń, co pozwala na zachowanie oryginalnej formy i funkcji. Ciągnik ten, mimo ponad 50 lat, jest nadal wykorzystywany do prac rolniczych, co potwierdza jego trwałość i funkcjonalność jako maszyny rolniczej.
Maciej Mądry